همه چیز درباره حرم

حرم امام رضا علیه‌السلام یکی از بهترین و آرامش‌بخش‌ترین مکان‌های دنیا است. جایی که هر ایرانی در هر نقطه‌ای از کشور که باشد لااقل یکبار به قصد زیارتش عازم مشهدالرضا می‌شود.   در هر سال به طور میانگین 20 میلیون زائر از شیعیان جهان برای زیارت امام هشتم راهی مشهد می‌شوند. در حقیقت حرم مطهر رضوی اصلی‌ترین جاذبه‌ی گردشگری مشهد و مهمترین دلیل سفر به این شهر است، به همین علت است که بازدید از شهر مشهد در  صدر سفرهای داخلی ایرانی‌ها قرار دارد.

به طور کلی مجموعه بارگاه منور رضوی،  جزو  بناهای تاریخی و فاخرِ ایران محسوب می‌شود که در طول تاریخ  مورد توجه پادشاهان هر دوره‌ای قرار می‌گرفته و هر کسی به سهم خود تلاش بر توسعه این مجموعه داشته است. اینجا مأمن دل‌های شکسته است. فرقی نمی‌کند کجای ایران و جهان ساکن باشی، هر جا که باشی می‌توانی با مجله سپهرسیر همراه شوی و مشام خود را از عطر بارگاه نورانی‌اش معطر سازی.

زمان مطالعه: 7 دقیقه

همه چیز درباره حرم  امام خوبی‌ها

حرم امام رضا (ع) مدفن امام هشتم شیعیان حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا در مرکز شهر مشهد واقع شده است. برای آشنایی با این مکان متبرک باید به وجود  28 رواق (فضای سرپوشیده)، 9 صحن و امکانات دیگری نظیر مراکز درمانی، نمازخانه‌ و مهمانسرا برای زائران اشاره کنیم. البته امکانات حرم مطهر به این چیزها محدود نمی‌شود؛ کتابخوان‌ها با کتابخانه آستان قدس رضوی و علاقمندان به تاریخ با مجموعه موزه‌های حرم به خوبی آشنا هستند.

مجموعه حرم مطهر به همان اندازه که یک مکان زیارتی است از حیث  تاریخی هم اهمیت دارد. قدمت کهن‌ترین بخش‌ حرم به سال ۶۱۰ ه‍.ق (۱۲۳۰ م) باز می‌گردد.  بسیاری از ساختمان‌های مجموعه حرم یادگارِ دوران پرشکوه صفویان هستند. اما توسعه این مجموعه باعث شده وسعت آن  به هفتاد هزار مربع برسد که در نوع خود یکی از بزرگترین اماکن مذهبی دنیا است.

این مجموعه علاوه بر قدمت و ارزش تاریخی، مأوای همیشگیِ شخصیت‌های مهمی چون شیخ طبرسی، شیخ بهایی، علامه محمدتقی جعفری، عباس‌میرزا نایب‌السلطنه، سیدعبدالله شیرازی و بسیاری از بزرگان دیگر است که برای همیشه در کنار امام‌شان آرام گرفته‌اند.
 

برای رزرو هتل در مشهد همین حالا کلیک کنید

تاریخچه حرم مطهر امام رضا

بعد  از شهادت امام رضا (ع)، بدن مبارک ایشان را در آرامگاه هارونی یا همان جایی که هارون‌الرشید دفن شده بود، به خاک سپردند.  این کار هم البته از سیاست‌های مامون عباسی بود تا جایگاه خود و خلافتش را همچنان در میان مردم حفظ کند.

قدمت بنای اولیه حرم مطهر به 12 قرن پیش  باز می‌گردد. در منابع تاریخی آمده است که محل دفن پیکر پاک امام رضا (ع) روستایی بوده در حاشیه شهر باستانی توس که آن را "سناباد" می‌گفته‌اند.

به دلیل دشمنی خلفای عباسی با شیعیان، محل به خاک سپردن این حضرت تا مدت‌ها ساده و بی‌آلایش مانده بود و تنها صندوقچه‌ای چوبی بر مزار ایشان قرار داشت. بعد از آن در حکومت دیالمه کمی به این مقبره رسیدگی شد ولی در سه دوره بعدی مورد تهاجم مخالفین شیعه قرار گرفت.                       

در دوره سلطان محمود، شیعیان آن حضرت ساخت مجدد حرم امام رضا علیه‌السلام را از سر گرفتند و  تزئینات بسیاری  به آن اضافه کردند. در منابع تاریخی آمده است که این اولین باری بوده که برای حرم گنبدی ساخته می‌شد و پس از آن به برکت وجود حرم مطهر امام رضا (ع)، روستای کوچک سناباد وسعت یافت و به شهری تبدیل شد که حالا محبوب همه شیعیان جهان است و در بین شیعیان به مشهدالرضا معروف است و هر سال گردشگران بسیاری را از شهرهای مختلف ایران و جهان میزبانی می‌کند. به طوری که سالانه تا 20 میلیون زائر دارد و بعد از مسجدالحرام و مسجدالنبی یکی از مهمترین مراکز مذهبی برای مسلمانان شیعه مذهب است.
 

معماری حرم امام رضا (ع)

حرم مطهر رضوی مجموعه بی‌نظیری از معماری ایرانی و اسلامی است؛ ترکیبی عالی از آینه کاری‌ها، مقرنس‌ها و کاشی‌کاری‌هایی که توسط هنرمندان ایرانی در دوران‌های مختلف به عرصه ظهور رسیده؛ هر گوشه‌ای از حرم  را  نگاه می‌کنی، یادگاری از هنرمندان ایرانمان  به چشم می‌خورد که با جان و دل تابلوی زیبایی را در گوشه‌ای از حرم به تصویر کشانده‌اند. اینجا حرم قریب‌ترین امام شیعیان است؛  جایی که هر کس گمشده‌اش را در آن بجوید بی‌شک آن را  خواهد یافت؛ اینجا حرم رئوف‌ترین امام شیعیان است، جایی که قلبت از مهر و عطوفت اهل بیت لبریز می‌شود، مگر می‌شود از معماری آن بی‌تفاوت عبور کرد؟
 

در دوره سلجوقیان گنبد حرم امام رضا (ع) را با کاشی‌های آبی آراستند و داخل آن آزاره هایی با کاشی‌های مخصوصی به نام سنجری آراسته شد. آزاره‌ها بخش پایینی دیوار تا نزدیک طاقچه ها را می‌گویند که هنوز هم در داخل حرم با همان کاشی‌های سلطان سنجری به چشم می‌خورد. گنبد فعلی حرم امام رضا همانی است که بنای اولیه آن در دوران سلجوقیان ساخته شد.

قصد سفر به مشهد دارید؟ بهترین راهنمای سفر به مشهد را در سپهرسیر بخوانید.

در دوره خوارزمشاهیان حرم تغییرات بسیاری به خود دید و دو محراب هم به آن اضافه شد. دوران تیموریان می‌تواند نقطه عطف معماری حرم محسوب شود. تلاش، اشتیاق و ارادت گوهرشاد همسر شاهرخ تیموری موجب پدید آمدن تغییرات بسیاری در مجموعه حرم شد و بخش‌های بسیاری به آن اضافه شد که مسجد گوهرشاد عالی‌ترین و مهمترینِ آن است. مسجدی که با عبور سال‌های تلخ و شیرین در تاریخ مشهد همچنان باشکوه ایستاده تا گواهی بر معماری بی نظیر ایرانی – اسلامی باشد.

به غیر از این مسجد مدارس پریزاد، دو رواق دارالحفاظ و دارالسیاده و همچنین مسجدی در ضلع غربی دارالسیاده نیز در دوران سلجوقی ساخته شد.
 

اما دوران صفویان اوج شکوه و عظمت بارگاه منور رضوی است؛ در سال 1009 زمانی که شاه عباس با پای پیاده به زیارت امام رضا (ع) مشرف شد،  دستور داد گنبدی با خشت‌های مسی و روکش طلا را برای بقعه مطهر امام رضا (ع) بسازند. این کار به دست کمال‌الدین محمود یزدی به انجام رسید. در همین دوره گنبد طلایی با کاشی‌کاری‌های زیبا و فیروزه‌ای جایگزین شد و همچنین مناره کنار گنبد هم طلا کاری شد و صحن انقلاب نیز ساخته شد. ساخت این گنبد بر عظمت بارگاه امام رضا علیه السلام افزود و آن  را مأمن و مأوای شیعیان جهان ساخت.
 

شاه عباس همچنین دستور داد کتیبه‌ای  دورتا دور گنبد حضرت رضا (ع) بسازند که متن عربی و ترجمه فارسی آن را در ادامه برایتان می‌آوریم. این کتیبه هنوز بر گنبد طلایِ امام رضا موجود و گواه اردت شاه ایرانی به امام شیعیان است.

"بسم الله الرحمن الرحیم من عظائم توفیقات الله سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولى ملوک العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوی و الحسب الباهر العلوی تراب اقدام خدام هذه الروضة المنورة الملاکوتیة مروّج آثار اجداده المعصومین السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوی الصفوی بهادرخان. فاستسعد بالمجیء ماشیاّ على قدمیه من دارالسلطنة اصفهان الى زیارة هذا الحرم الاشرف و قد تشرّف بزینة هذه القبة من خلّص ماله فی سنة الف و عشر و تمّ فی سنة الف و ستةعشر."

"به نام خداوند بخشنده مهربان، از بزرگترین توفیقات خداوند این بود که سلطان اعظم و مولایِ پادشاهان عرب و عجم و دارنده نسب پاک نبوی و افتخار درخشان علوی، خاک پای خادمان این روضه نورانی ملکوتی و رواج دهنده آثار پدران معصومش یعنی سلطان فرزند سلطان شاه عباس موسوی صفوی بهادرخان، افتخار یافت که با پای پیاده از پایتخت اصفهان به زیارت این حرم شریف بیاید و از خالص‌ترین اموالش این گنبد را به طلا آذین کند که در سال 1010 هجری قمری آغاز شد و در 1016 به پایان رسید".
 

پس از دوران حکومت شاه عباس صفوی،  ایوان شمالی ، شرقی و غربی، اتاق‌ها و غرفه‌های جدیدی، ساخته و  رواق توحید گنبدالله  به مجموعه حرم امام رضا (ع) اضافه شد. از آن جایی که شاه عباس علاقه زیادی به امام رضا (ع) داشت دستور داد که هر کس به حرم  می‌رود،  لقب مشهدی به خود بگیرید. این هم یادگار دوران صفوی که نام و نشان اجدادمان را مزین ساخته است.

فهرست قدیمی ترین خانه های تاریخی مشهد به همراه آدرس

در دوران نادری ایوان صحن تیموری به دستور نادرشاه طلاکاری شد و گلدسته شمالی صحن عتیق ساخته و  طلاکاری شد.  به دستور نادرشاه ایوان جنوبیِ صحن عباسی هم طلاکاری شد.  چند ایوان با طلا زینت داده شد و نقاشی‌های دیوار حرم نیز تجدید شد. اما شاید شاخصه‌ی معماری دوران نادری، سقاخانه و سنگاب مرمرین آن باشد که گفته می‌شود  به دستور نادرشاه از هرات افغانستان آورده شده و اکنون سالهای سال است که عطش وجود زائران حضرت رضا (ع) را سیراب می‌کند.
 

این بارگاه کیست کز عرش برتر است

وز نور گنبدش همه عالم منور است

در دوران قاجار علاوه بر ضریح سوم، رواق دارالضیافه نیز ساخته شد. در کنار کارهای ریز و درشتی که برای توسعه مجموعه بارگاه رضوی، در این دوران‌ها انجام شده باید به ساخت مدرسه علی نقی میرزا هم  اشاره کرد.

در دوره پهلوی علاوه بر تعمیرات جزئی در بخش‌هایی از حرم، بخش‌های  اطراف حرم مطهر نیز به صحن تبدیل شد.  در سال 1330 روس‌ها،  گنبد حرم را به توپ بستند و حتی نقاطی در گنبد آسیب دید اما در سال 1331 نیرالدوله والی خراسان دستور تعمیر آن را داد.

 بعد از پیروزی انقلاب اسلامی  توسعه حرم مطهر بیش از هر زمانی مورد توجه قرار گرفت و حرم مطهر به قطب گردشگری مذهبی ایران و مقصدی عالی برای شیعیان جهان تبدیل شد. به طوری که گفته می‌شود مجموعه حرم از مساحت 12 هکتار به 70 هکتار گسترش یافته است.

هـر سـحر آفتاب من مولاست

همه شب‌ها شهاب من مولاست

به خراسان كه جز كويرى نيست

عـلـت انـتـساب من مولاست
 

دلت را روانه صحن و سرای حرم دوست کن!

صحن‌ها فضاهای بازی هستند که دور تا دور آن‌ها را ایوان‌ها در برگرفته‌اند. صحن عتیق که این روزها به صحن انقلاب  اسلامی شناخته می‌شود و خودِ مشهدی‌ها آن را صحن کهنه می‌نامند، قدیمی‌ترین صحن حرم است. در دوران‌های مختلف صحن‌های دیگری هم به مجموعه حرم اضافه شده که در ادامه به آن می‌پردازیم.

سپهر اَپ
یک مرجع کامل برای یک سفرعالی 
پرواز، قطار، هتل، تور، اتوبوس با امکان استرداد آنلاین
همین الان دانلودش کن

• صحن انقلاب اسلامی در قسمت شمالی حرم قرار دارد و یکی از قدیمی‌ترین صحن‌های حرم است. در  صحن انقلاب که بیشتر به صحن کهنه شناخته می‌شود،  چند ایوان ساخته شده است؛ ایوان عباسی، ایوان طلا، ایوان نقارخانه، ایوان ساعت. علاوه بر آن دو مناره زیبا در قسمت شمالی و جنوبی و در پشت ایوان طلا ساخته شده است. مشخصه اصلی صحن انقلاب، ایوان جنوبی طلاکاری‌اش و سقاخانه  معروف به حوض اسماعیل طلا است.

• صحن آزادی که به صحن نو شهرت دارد و بعد از صحن عتیق ساخته شده، در شرق حرم  مطهر واقع شده است. این صحن بوسیله فتحعلی قاجار شاه در سال 1233 ساخته شده است. ایوان صحن آزادی در سال 1282 طلاکاری شد و اکنون این ایوان معروف‌ترین ایوان این صحن می‌باشد.  گفته می‌شود این ایوان در دوران ناصرالدین شاه طلاکاری شده و از همین رو تا مدتها به ایوان ناصری شهرت داشته است. نوع کاشی‌های به کار رفته در تزئینات این صحن از نوع کاشی‌های هفت رنگ و در بعضی قسمت‌ها رنگ غالب آن زرد است.

• صحن جمهوری اسلامی  به محدوده‌ی مابین  مسجد گوهرشاد و بست بالا گفته می‌شود.  این صحن رواق دارالهدایه را به حرم ربط می‌دهد.  صحن جمهوری که بعد از انقلاب به مجموعه حرم اضافه شده  از سمت شرق به رواق‌های دارالهدایه و دارالرحمه، از سمت شمال به بست شیخ طوسی و از سمت جنوب و غرب نیز به بالای زیر گذر وصل می‌شود.  از نکات شاخص صحن جمهوری وجود  سقاخانه، ساعت آفتابی و آبنمای مستطیلی است.

• صحن قدس در حد فاصل رواق امام خمینی و بست شیخ بهایی قرار دارد.  این صحن را می‌توان  از جدیدترین صحن‌های حرم نام برد. ایوانی به نام قبله و به وسعت 150 متر در آن ساخته شده است. از آن جا می‌توانید سقاخانه کوچکی به شکل مسجدالاقصی  را ببینید.

• صحن جامع رضوی بزرگترین صحن حرم مطهر است که مساحتی بالغ بر 57000 متر مربع دارد. این صحن کاملا مقابل خیابان امام رضا (ع) واقع شده است و زائران می‌توانند  از طریق  ورودی باب‌الرضا به آن دست پیدا کنند. ناگفته نماند که صحن جامع رضوی بزرگترین صحن حرم است.

توسعه و گسترش مجموعه حرم مطهر به دلیل اهمیت این بارگاه برای شیعیان و توجه به گردشگری مذهبی است.  در سالهای اخیر صحن‌های هدایت، کوثر و غدیر هم  به مجموعه حرم مطهر اضافه شده است. توسعه مجموعه حرم همچنان ادامه دارد و متولیان این امر در جهت آرامش و تسهیل پذیرایی از مهمانان بارگاه دوست از هیچ تلاشی کوتاهی نکرده‌اند.

از مشهد چه سوغاتی بیاوریم؟

در مجموعه بارگاه رضوی  15 رواق ساخته شده که  مأمن و مأوای عاشقای کوی دوست است.: "دارالحِفّاظ، دارُالسَّعاده، دارُالصِّیافَه، دارُالذِّکْر، دارُالسُّرُور، دارُالعِزَّ، دارُالسَّلام، دارُالسّیاده، دارُالشُّکر، دارُالفَیض، توحیدخانه، رواق (گنبد) حاتم خانی، رواق (گنبد) الله وردی خان، رواق دارالولایه، مسجد بالاسر مبارک" مجموعه رواق‌های  بارگاه نورانی امام هشتم را تشکیل می‌دهند.

رواق منظر چشم من آشیانه توست

کرم نما و فرود آ که خانه خانه‌ی توست
 

موزه های حرم

اگرچه که  همه افرادی که پا به آستان مبارک حضرت رضا علیه السلام می‌گذارند به قصد زیارت و جلای روح و جانشان به این مأمن می‌آیند، اما باید گفت که مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی نیز جزو کامل‌ترین و متنوع‌ترین موزه‌های ایران است و دیدن آن بعد از زیارتی جانانه خالی از لطف نخواهد بود.

به هر دلیلی که عازم مشهد شده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم  سری به مجموعه موزه‌های حرم بزنید. در مجموعه موزه‌های حرم که به طور معمول از ساعت 8 الی 12 به روی بازدیدکنندگان باز هستند، می‌توانید انواع قرآن و نسخ خطی منسوب به ائمه اطهار، هدایای سران کشورها، فرش، تاریخ مشهد، مجموعه تمبر و صدف و ابزار و آلات نجوم و ستاره شناسی را بازدید کنید.  
 

توجه داشته  باشید که  مجموعه موزه‌های حرم بر حسب موضوع بخش‌بندی و زمان‌بندی شده‌اند و برای بازدید از آن می‌توانید در ساعات مشخص مراجعه کنید و بهره ببرید. مجموعه موزه های آستان قدس رضوی در صحن کوثر قرار دارد.

نکات مهم در خرید بلیط هواپیما برای 28 صفر و شهادت امام رضا (ع)

نقاره‌خانه  کجاست؟ جایی که نقاره زن ها می‌نوازند تا طلوع و غروب خورشید را اعلام کنند؛  تا نوروز و لحظه تحویل سال نو را اعلام کنند؛ تا اعیاد و مناسبتها را اعلام کنند؛  همان جایی که نسل به نسل و سینه به سینه همچون سنتی معنوی محفوظ مانده و مراقبت شده است. این سنت دیرینه از گذشته‌های دور همچنان بر جای مانده تا شفای بیماران را به گوش زمین و زمان برساند. تا بگوید که امام رئوفمان بیماری را شفا داده است.

ای راهب کلیسا دیگر مزن به ناقوس

خاموش کن صدارا، نقاره می‌زند طوس

آیا مسیح ایران کــم داده مرده را جان

جانی دوبــاره بردار با ما بیا بـه پابـوس
 

چه افتخاری بالاتر از اینکه مهمان حضرتش باشی؟

هر  کسی که به حرم می‌آید آرزو دارد که لااقل یک بار هم شده  مهمان حضرت باشد. حضور در مهمان‌سرا، عطری و بویی که سرمستت می‌کند، اشتیاقی که در دلت موج می‌زند و شفایی که تناول این غذا در  جانت می‌دواند. چه افتخاری بالاتر از اینکه مهمان حضرت باشی. اگرچه اشتیاق مهمان شدن بر سفره اماممان در جان و دل هر زائری موج می‌زند و تقاضا برای  حضور در مهمان‌سرا بسیار بالا است اما متولیان این امر تمام تلاش خود را به کار بسته اند  تا هیچ کس از خوان  نعمنتش بی‌نصیب نماند. برای حضور  در مهمان سرای حضرت  می‌توانید به سامانه ثبت‌نام غذای حضرت مراجعه کنید.

مسیرهای دسترسی به بارگاه دوست

تمام خیابان‌های مشرف به حرم مطهر از شمال تا جنوب، از شرق به غرب مملو از هتل‌ها، هتل‌آپارتمان‌ها، مهمان‌خانه‌ها و مهمان‌سراهایی است که آماده میزبانی از زائران هستند. در هر کدام از خیابان‌های مشرف به حرم که اقامت کنید می‌توانید به آسانی به بارگاه امام هشتم مشرف شوید.

ورودی غربی حرم که در خیابان شیرازی قرار دارد از مسیرهای پرطرفدار مشرف به حرم است. ورودی شرقی حرم از خیابان نواب صفوی است  و از طریق بست شیخ حر عاملی و صحن کوثر است. ورودی شمالی حرم از خیابان طبرسی  و از طریق بست شیخ طوسی و صحن هدایت است، و مسیر جنوبی آن یا از طریق خیابان اندرزگو  و از طریق باب الجواد است و یا از طریق باب‌الرضا و ورودی صحن جامع رضوی است.

غذاهای خوشمزه مشهدی را فراموش نکنید!

برای کسی که خانه و کاشانه و کسب و کار و دوست و فامیل و آشنا را به قصد زیارت امامش رها می‌کند و عازم مشهدالرضا می‌شود، همه چیز مهیا است. اگر چه هر که پا به استان می‌گذارد شفای جسم و جانش را تضمین می‌کند اما چنانچه در طول سفر ناخوش احوالی عایدتان شود، می‌توانید سری به دارالشفای حضرت بزنید و دردهای جسمتان را از تن بزدایید.

بیمارها دارالشفا را می‌شناسند
اینجا تمام دردها را می‌شناسند

از خوبی‌های  حرم امام خوبی‌ها هر چه بگوییم کم گفته‌ایم. صفای این خانه را  با کلمات نمی توان شرح داد که هیچ زبانی گویای وصف خوبی های این حرم نیست، صفای این خانه را باید دید. مهمان ما شوید و سفرتان را به ما بسپارید.
 

سپهرسیر | بهترین مرجع خرید بلیط هواپیما